معرفی رشته حقوق
تمام روابط اجتماعي كه آثار حقوقي از آن ايجاد ميشود، موضوع علم حقوق قرار ميگيرد. حال اين روابط ميتواند مربوط به روابط دولت و مردم باشد كه به حقوق عمومي معروف است و يا شامل روابط خصوصي مردم گردد كه حقوق خصوصي ناميده ميشود. به عبارت ديگر حقوق عمومي شامل حقوق قواي سهگانه كشور ، حاكميت و آنچه كه مربوط به اداره كشور است، ميشود و حقوق خصوصي به روابط بين خود مردم ميپردازد كه مهمترين آنها روابط تجاري است كه عامل ايجاد رشته حقوق تجارت شده است و يا مسائل مربوط به حقوق مدني است كه از آن جمله ميتوان به اموال، مالكيت، قراردادها، مسئوليتهايي كه اشخاص در خطاهايي كه مرتكب ميشوند برايشان به وجود ميآيد مثل مسئوليت ناشي از حوادث، قواعد مربوط به ارث، وصيت، ولادت، اقامتگاه اشخاص و دهها مورد ديگر.
ماهيت
دانشجويان مقطع ليسانس حقوق در ابتدا مقدمهاي از علم حقوق ميخوانند تا با كليات علم حقوق و مباني نظري اين علم آشنا شوند و سپس با دو بخش اصلي علم حقوق يعني حقوق عمومي و حقوق خصوصي كه هر يك داراي دو شاخه حقوق داخلي و بينالمللي است، آشنا شده و دروسي را در اين زمينه مطالعه ميكنند. براي مثال مباحث قراردادها، روابط اشخاص و معاملهها را در زير مجموعه حقوق خصوصي داخلي، مباحث مربوط به مجازاتها، جرايم و محاكمات كيفري را در بخش حقوقي عمومي، مباحث مربوط به سازمانهاي بينالمللي، روابط دولتها با يكديگر و روابط دولتها با سازمانهاي بينالمللي و برعكس را در بخش حقوق عمومي بينالملل و بالاخره مباحث مربوط به معاملات و روابط خصوصي خارجي اشخاص كه يك عنصر بينالمللي در آن وجود دارد را در بخش حقوق خصوصي بينالمللي مطالعه ميكنند. يعني در برنامه دوره ليسانس كم و بيش مجموعهاي از همه مطالب گفته ميشود.
از همين توضيح مختصر ميتوان متوجه شد كه امروزه قلمرو علم حقوق بسيار وسعت يافته است به طوري كه هيچكس نميتواند ادعا كند كه بر همه شاخههاي اين علم احاطه دارد و به قول ريپر حقوقدان فقيد فرانسوي يك حقوقدان در مدت عمر خويش نميتواند حتي براي يكبار تمام كتابهاي تخصصي رشته خود را بخواند.
دولت بهعنوان نماينده سياسي و حقوقي جامعه براي خود منافعي مثل وحدت ملي و يا تماميت ارضي دارد كه البته اين منافع از منافع افراد جدا نيست بنابراين افراد در ارتباطشان با دولت بايد نسبت به اين حقوق آگاه باشند و روابطشان با دولت بر اساس اين منافع باشد و البته دولت هم نسبت به شهروندان تكاليفي دارد و بايد حقوق آنها را به رسميت بشناسد. همان حقوق و آزاديهايي كه در قانون اساسي به عنوان منشور ملي تعريف شده است و در قلمرو حقوق عمومي قرار ميگيرد.
تواناييهاي مورد نياز و قابل توصيه
تسلط به زبان انگليسي يا فرانسه ، توانايي استفاده از كتب فقهي، قدرت استنباط بالا، آشنايي كامل با ادبيات زبان فارسي، منطق، عربي و جامعهشناسي از ملزومات اين رشته است.
جسارت، قدرت استدلال، خلاقيت ذهني و فن بيان خوب لازمه موفقيت در اين رشته است. در كل بايد گفت كه نحوه استدلال وفن بيان، ابزار كار يك حقوقدان است.
يك دانشجوي حقوق بايد شيفته و عاشق اين رشته باشد يعني اگر هدفش اين است كه به وسيله رشته حقوق امرار معاش كند مطمئنا حقوقدان موفقي نخواهد شد.
ممكن است كه به دستآوردن ليسانس حقوق كار دشواري نباشد اما حقوقدان شدن بسيار مشكل است. چرا كه علم حقوق امروزه با جامعهشناسي، روانشناسي و علوم فلسفه آميخته شده است و يك حقوقدان بايد از اين علوم اطلاعات كافي داشته باشد. همچنين يك دانشجوي حقوق براي اين كه در رشته خود موفق گردد لازم است كه به زبان و ادبيات فارسي مسلط باشد چون منطق حقوق در ضمن اين كه شباهتهاي زيادي به منطق رياضي دارد، يك منطق اقناعي و خطابي است. يعني يك حقوقدان بايد بتواند كساني را كه مورد خطاب او قرار ميگيرند و يا دادگاهي را كه مامور رسيدگي به دعواست، با زبان سليس و بليغ قانع كند، در نتيجه بايد به زبان و ادبيات مسلط باشد. در ضمن بايد اطلاعاتي از رياضيات داشته باشد زيرا هم محاسبات حقوقي گاهي احتياج به رياضي دارد و هم منطق رياضي، منطق اساس حقوق است و افراد بايد بدانند كه به چه ترتيب از قوانين استنباط كنند چون حقوق زماني اهميت پيدا ميكند كه قانون در مورد مشكل مورد نظر، حكمي نداده است و بايد حقوقدان از مسائل موجود، احكامي را كه در قانون وجود ندارد، استنباط كند.
اهميت اين مساله زماني بيشتر روشن ميگردد كه بدانيم يك قاعده ممكن است در دو زمان مختلف دو معني متفاوت داشته باشد و يا از يك متن واحد، دو نسل مختلف امكان دارد برداشتي متفاوت داشته باشند. براي مثال در قانون مدني داريم كه زن و شوهر بايد با يكديگر حسن معاشرت داشته باشند. ولي معني حسن معاشرت در 50 سال پيش با امروز متفاوت است و يا معني حسن معاشرت در شهرها با همين تركيب در روستاها فرق دارد و اين كار حقوقدان است كه با توجه به موقعيت زمان و مكان برداشت درست و صحيحي از عبارتهاي موجود در قانون داشته باشد.
به عبارت ديگر نبايد تصور كرد كه همهچيز در قوانين خلاصه ميشود و كسي كه قوانين را بداند، حقوقدان است. بلكه نقش مهم حقوقدان در به كاربردن فنون و هنرهاي خاصي است كه بايد آنها را بياموزد و براي به دست آوردن قواعدي كه در متون قوانين نيامده است، از آنها استفاده كند.
دانشجوي علاقمند به رشته حقوق بايد نه تنها با زبان فارسي بلكه با ادبيات فارسي و حتي با ديوانهاي شعراي بزرگ ايران آشنا باشد چون سخنوري و همچنين قدرت قلم و نويسندگي از فضايل يك حقوقدان است و يك حقوقدان بايد با تكيه بر قلم و يا سخن، نظريه و يا تفكر حقوقي خود را نشر دهد. همچنين با اين دو حربه ميتواند در مقام دفاع از مظلومي برآمده و با تعبيرات و جملات شيوا، دلنشين و تاثيرگذار سخن خود را به كرسي بنشاند. همچنين براي آن كه بتواند لايحهاي را بنويسد بايد سخن او همراه با دليل و برهان باشد. به همين دليل لازم است كه با منطق آشنا باشد.
وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر
در مقطع كارشناسي ارشد امكان ادامه تحصيل در 7 گرايش وجود دارد:
- حقوق خصوصي 2- حقوق بينالملل 3- حقوق جزا و جرم شناسي 4- حقوق عمومي 5ـ حقوق بشر 6ـ حقوق تجارت بين الملل 7ـ حقوق مالكيت معنوي
همچنين امكان ادامه تحصيل در ايران در مقطع دكترا نيز ميسر است.
آينده شغلي و بازار كار
وقتي با استادان دانشگاه در مورد فرصت هاي شغلي فارغالتحصيلان ليسانس در رشته هاي مختلف صحبت ميكنيم، بيشتر آنان معتقدند كه يك فارغالتحصيل در مقطع ليسانس، دانش و توانايي لازم را براي كار تخصصي در رشته تحصيلي خود ندارد از همين رو نبايد انتظار شغلي ايدهآل و مطابق ميل خود را داشته باشد. در رشته هاي علوم انساني كه در مقطع ليسانس بيشتر اطلاعات، كلي بوده و اطلاعات تخصصي و كاربردي در مقاطع فوق ليسانس و دكتري ارائه مي گردد. اما رشته حقوق از جمله رشته هايي است كه از اين قاعده مستثني است و يك ليسانس حقوق مي تواند كار اجتماعي مشخصي كه تخصص است، انجام دهد. در كل اگر بخواهيم به فرصت هاي شغلي حقوقدان ها اشاره كنيم، بايد بگوييم كه حقوقدانها به دو دسته تقسيم مي شوند؛ يك دسته افرادي كه با مقررات آشنا هستند و قوانين را به صورت يك فرمانبر كامل عمل ميكنند اما قدرت استنباط احكام تازه را از قوانين ندارند. اينها كساني هستند كه معمولا تا مقطع ليسانس درس خوانده اند و در واقع حقوقدانهاي عملي هستند كه مي توانند كارهاي معمولي اين حرفه را انجام دهند.
دسته دوم افرادي هستند كه اين مرحله را پشت سر گذاشته اند و قدرت استنباط از قوانين و دست يافتن به قوانين جديد را دارند كه در واقع مهندسين حقوق هستند كه قادرند در مورد بنيان هاي علم حقوق اظهارنظر كنند و در صورت لزوم آنها را تغيير دهند. متخصصاني كه مي توان به آنها معماران حقوق گفت.
در حال حاضر به دليل توسعه اين رشته و تعداد زياد فارغالتحصيلان آن، كه از دانشگاه دولتي و غيردولتي وارد بازار كار ميشوند، يافتن كار مناسب براي فارغالتحصيل ليسانس با دشواري هايي توأم است و بخصوص متقاضياني كه علاقمند به كار خاصي در اين رشته هستند، مثل متقاضيان وكالت، با محدوديت هايي مواجه مي شوند، اما در كل يك دانشجوي خوب و علاقمند مي تواند پس از گواهي ليسانس به شغل هاي متنوعي مثل وكالت دعاوي دادگستري، مشاور حقوقي بانك ها، شهرداري ها، شركت ها و وزارتخانه ها و سردفتري دفاتر اسناد رسمي جذب گردد. بايد توجه داشت كه اكثر فرصتهاي شغلي موجود براي فارغ التحصيل اين رشته، از جمله قضاوت، وكالت، تصدي دفاتر اسناد رسمي و تصدي دفتر ازدواج و طلاق امتحان ورودي دارد و فارغالتحصيلان حقوق پس از پذيرش در امتحان ورودي و گذراندن يك دوره كارآموزي، ميتوانند در مشاغل موردنظر فعاليت نمايند.
اگر داوطلبان بدون بررسي توانايي خود فقط فريب نام رشته و معروفيت آن را بخورند و در واقع رشته تحصيليشان را بر اساس مد روز انتخاب نمايند بعد از گذشت يك يا دو سال دچار سرخوردگي ميشوند و حتي انصراف ميدهند و اگر هم ادامه تحصيل دهند بعد از فارغالتحصيلي نميتوانند كار مناسبي در ارتباط با رشته تحصيلي خود پيدا نمايند.
موقعيت شغلي و درآمد رشته حقوق در ايران
در حال حاضر به دليل توسعه اين رشته و تعداد زياد فارغ التحصيلان آن، كه از دانشگاههاي دولتي و غير دولتي وارد بازار كار مي شوند، يافتن كار مناسب براي فارغ التحصيل ليسانس با دشواري هايي توام است و بخصوص متقاضياني كه علاقه مند به كار خاصي در اين رشته هستند، مثل متقاضيان وكالت، با محدوديت هايي مواجه مي شوند. اما در كل يك دانشجوي خوب و علاقه مند مي تواند پس از گواهي ليسانس به شغل هاي متنوعي مثل وكالت دعاوي دادگستري، مشاور حقوقي بانك ها، شهرداري ها، شركت ها و وزارتخانه ها و سردفتري دفاتر اسناد رسمي جذب گردد و درآمد مناسبي كسب كند.
آينده شغلي : فارغ التحصيلان مقطع كارشناسي اين رشته در زمينههاي مشروح زير ميتوانند فعاليت كنند:
حقوق قضايي
تعريف و هدف : رسيدگي به دعاوي حقوقي و كيفري در محاكم قضايي، نمونه وظايف شاغلين در اين رشته: رسيدگي به دعاوي حقوقي مابين اشخاص در موارد املاك مستغلات و كيفر ي مانند: كلاهبرداري، سرقت، قتل و غيره.
آينده شغلي : با توجه به كمبود قاضي در سطح كشور و قوه قضائيه و در مقابل فراواني جرم و جنايات در سطح جامعه و از سويي ديگر حقوق و مزاياي بالايي كه اين شغل دارد، آينده خوبي براي اين رشته پيش بيني ميگردد و به جوانان توصيه ميشود با توجه به خصوصيات شخصيتي كه لازمه اين شغل است گرايش بيشتري به اين شغل نشان دهند.
شرايط احراز شغل قضاوت : داشتن كارشناسي حقوق و بعد از آن، گذراندن يك دوره دو ساله كارورزي و قبولي در آزمون مربوط به آن، شرايط اشتغال به اين رشته فراهم ميگردد.
وكالت
تعريف و هدف : رشتهاي است مقدس و عبارتست از پاسداري از عدالت و جلوگيري از ظلم و ستم و دفاع از حق مظلوم و احقاق حق او و اقامه دعوي عليه كساني كه حقوق ديگران را پايمال نمودهاند.
شرايط احراز شغل قضاوت: كارشناسي حقوق و قبولي در امتحان ورودي وكالت و گذراندن دوره كارآموزي.
محضر داري
تعريف : اداره امور دفتر خانه اسناد رسمي با تاييد سازمان ثبت اسناد و املاك كشور به موجب ابلاغ وزير دادگستري، نظارت بر تنظيم و ثبت كليه اسناد در دفترخانه و اوراق رسمي مخصوص مانند: اسناد ملكي، وكالت نامه، وثيقه نامه، اعتراض نامه، تقسيم نامه، ضمانت نامه، اجاره نامه و مدارك مربوط به ازدواج و طلاق.
مدت دوره آموزش اين رشته : براي فوق ديپلم 2 سال و كارشناسي 4 سال ميباشد. در صورت تحصيل در دانشگاههاي دولتي و سپردن تعهد خدمت، ميتوان از تحصيل رايگان استفاده نمود.
آينده شغلي اين رشته : با توجه به افزايش حجم معاملاتي كه در كشور انجام ميگيرد و لزوم ثبت اين معاملات در دفاتر رسمي و همچنين آمار ازدواج و متأسفانه افزايش آمار طلاق، اين رشته به صورت هميشگي مورد نياز جامعه ميباشد.
كارشناسي حقوقي يا مشاوره حقوقي
نهادها، ادارات و سازمانهاي دولتي و غير دولتي اغلب نياز به كارشناس حقوقي يا مشاور حقوقي دارند و همچنين شركتهاي تجاري معتبر، از مشاور حقوقي بي نياز نخواهند بود. بديهي است نهادهاي دولتي كارشناسان خود را اغلب از طريق آزمون استخدام ميكنند. جامعهاي كه بخواهد به سمت قانونمندي و تخصصي شدن حركت نمايد نياز به مشاوران حقوقي دارد زنان نيز ميتوانند در مشاغل حقوقي به فعاليت بپردازند، به جز در مسند قضاوت كه برخي محدوديتها در اين مورد براي فعاليت بانوان اعمال ميشود